Euzkadi en llamas, gerraren eleberria
1938an, Mexikon, Espainiako Gerra Zibilaren bitartez argitaratutako euskal erbestearen sormenaren liburu garrantzitsuenetariko bat plazaratu zen. Liburua Euzkadi en llamas zen eta bere egilea abokatu arabar bat, Ramon Belaustegigoitia (Laudio, 1891 – Madril, 1981). Liburu honen sustraiak egileak gertutik ezagutu zituen militarren kolpean eta ondorengo Euskal Herri penintsularrean ezagutu ziren gatazketan bilatu behar ditugu. Euzkadi en llamas benetako lehen eskuko testigantza dugu baina ez hori bakarrik: liburua euskal erbestean gaztelaniaz plazaratutako eleberri garrantzitsua da. Jose Angel Ascunce irakaslearen hitzetan, “liburua gatazkaren urtetan beretan Gerra Zibilean Euskal Herrian bizi izandakoaz panoramikoena eta luzeena da ” .
Laurogeita bi urte igaro behar izan dira literatur lan esanguratsu hau liburu-dendetara berriro ere iritsi ahal izateko. Gerra garaiko narratiban aditua eta Nebraskako Unibertsitateko katedraduna den Iker González-Allende irakaslearen eskutik etorri zaigu edizio berri hau non irakasleak liburuaren argitalpena prestatu duen, halaber formalki eguneratuz eta akats batzuk zuzenduz. Proposamena borobiltzeko, sarrera interesgarri bat prestatu du, egilearen eta bere obraren funtsezko gako batzuk azaltzeko.
Ramon Belaustegigoitia ez zen idazle inpartzial izan. Bere herrialdeko errealitatearekin erabat konprometituta eta militar kolpistei aurka eginez, gerraren errealitatearen eta nazionalisten eta errepublikanoen aurkako errepresioaren fresko zabala erakusten saiatu zen. Honela laburbildu du Gonzalez-Allende irakasleak bere mezua: “Euskal herriaren arima dago gerraren mehatxupean, eta, beraz, Euskadiren alde borrokatzeko eta sakrifikatzeko beharra transmititzen da, baita horretarako norberaren bizitza arriskatuz ere.” Beraz, benetako alegatu antifaxista eta borrokarako deia da liburu hau. Baina egileak ez zuen bere objektibotasuna galdu horregatik. Gertakarien egiten zuen deskribapena ez da erabat subjektiboa: Belaustegigoitiak jakin bazekin errepublikanoen akatsak zeintzuk ziren eta, bestetik, ez zen aurkariaren deabrutzean erori: jakin izan zuen horietako asko modu gizatiarrean eta ulerkorrean deskribatzen.
Eta kontatutako gertaerak latzak eta muturrekoak badira, une historikoa, egilearen hitzetan, “satanikoa” bazen, “indar gordin eta gupidagabeek” markatuta, hala ere, Belaustegigoitia ez zen ezkortasunean erori. Oso ondo laburbildu du Gonzalez-Allende irakasleak: “Euzkadi en llamas liburuak askatasunean eta giza duintasunean oinarritutako orden sozial berri bat proposatu du”. Eleberriak, beraz, nolabaiteko baikortasun historikorako zirrikitu bat eskaintzen digu, euskal eta espainiar herritarrek beren eskubideak berreskuratuko dituzten itxaropenerako itxaropena; izan ere, protagonistak lanaren amaieran esan zuenez, “Askatasuna ezin da hil”. Ildo horretan, porroten gainetik, borrokan jarraitzeko gonbidapena da liburua.
Laurogei urte ez dira alferrik igaro. Nobelaren alderdi askok gaurkotasuna galdu dute, pertsonaia batzuek, baieztapen batzuek, landa-giroko bukolismoak, inozoak dira gaur egungo irakurle batentzat. Badakigu, gainera, 1938tik aurrera zer gertatu zen. Baina, egia esan, erresistentzia-testigantza horrek bere indar osoa mantentzen du, eta bizi-bizi erakusten digu joan den mendeko hogeita hamarreko hamarkadako euskal gizarte hura, kriminalen garaipenaren ondoren berriro bera ezin izango zen errealitate hura. Oroimen historikoaren ariketa bikaina, beraz. Eskerrak eman behar dizkiegu Iker Gonzalez-Allenderi, Txalaparta argitaletxe nafarrari eta, zalantzarik gabe, gure klasikoetako bat izan beharko litzatekeenaren berrargitalpenean parte hartu duen Belaustegigoitia familiari. Eskerrik asko.
Bibliografia
*Ramón Belaustegigoitia (1938): Euzkadi en llamas. 2.edizioa. Edizio eta sarrera, Iker González-Allende. Tafalla, Txalaparta argitaletxea, 580 or. ISBN 978-84-18252-17-4
Komentarioaren egilea: Jose Ramon Zabala Agirre
Liburuaren gaineko informazioa Txalaparta argitaletxean:
